η Ελευσίνα μπρος και πίσω από τον καθρέφτη

Ιστορικά είναι βεβαιωμένο ότι η γιορτή των Ελευσινίων εισήχθη από το Θράκα Εύμολπο και ετελείτο κατά τους πανάρχαιους χρόνους. Η οικογένεια των Ευμολπιδών διατήρησε τη διεύθυνση των τελετών για πάνω από χίλια χρόνια. Ανώτατος ιερέας στη γιορτή ήταν ο Ιεροφάντης ο οποίος έδειχνε τα μυστήρια στους μύστες και καταγόταν πάντα από τους Ευμολπίδες. Οι Έλληνες τοποθετούσαν στη Θράκη την καταγωγή της θρησκείας τους, των μυστηρίων τους και της μουσικής. Μάλιστα για το γεγονός ότι ο Ορφέας εθεωρείτο στην αρχαιότητα ο πρώτος επίσημος εισηγητής των μυστηρίων εν γένει στην Ελλάδα έχουμε και τη μαρτυρία του λεξικού Σουίδα: «Θρησκεύει= θεοσεβεί, υπηρετεί τοις θεοίς. Λέγεται γαρ ως Ορφεύς Θραξ πρώτος ετεχνολόγησε τα Ελλήνων μυστήρια. Και το τιμάν θεόν θρησκεύειν εκάλεσαν ως Θρακίας ούσης της ευρέσεως».
Τα Μεγάλα Μυστήρια γιορτάζονταν κάθε φθινόπωρο. Ξεκινούσαν στις 14 του μήνα Βοηδρομιώνα (που είναι ο Σεπτέμβριος) και κρατούσαν εννέα μέρες. Ήταν η μεγαλύτερη και μεγαλοπρεπέστερη από όλες τις γιορτές των Ελλήνων και ετελείτο διαδοχικά στην Αθήνα και την Ελευσίνα. Κατά την εποχή των μυήσεων στέλνονταν ιερές θεωρίες από όλες τις ελληνικές πόλεις για να λάβουν επισήμως μέρος στην τελετή. Αργότερα έστελνε θεωρίες και η Ρώμη.
Τα Μυστήρια κρατούσαν εννέα μέρες. Τις πέντε πρώτες γίνονταν εκδηλώσεις στην Αθήνα. Η πομπή ξεκινούσε την έκτη μέρα. Σ’ αυτήν έπαιρναν μέρος χιλιάδες λαού και η διαδρομή ήταν περίπου αυτή που ακολουθούμε και σήμερα για να πάμε στην Ελευσίνα. Όλοι φορούσαν στο κεφάλι στεφάνι από μυρτιά και κρατούσαν ραβδί από πλεγμένα κλαδιά – το βάκχο – που ήταν σύμβολο των μυστών. Στον Κηφισό τους υποδέχονταν οι Ελευσίνιοι με σκώμματα στα οποία απαντούσαν οι Αθηναίοι. Αυτά τα σκώμματα λέγονταν «γεφυρισμοί».
Στα ιερά που βρίσκονταν κατά μήκος της Ιεράς οδού η πομπή σταματούσε και οι μύστες έψελναν ύμνους όπως γίνεται και σήμερα στις λιτανείες. Πρώτη στάση στο Δαφνί, όπου βρισκόταν το ιερό του Δαφνείου Απόλλωνα, δεύτερη στο ιερό της Αφροδίτης, λίγο πιο πέρα και τρίτη στους Ρειτούς, τη σημερινή λίμνη Κουμουνδούρου που ήταν αφιερωμένη στη Δήμητρα και την Περσεφόνη. Εκεί αντιπρόσωποι του παλιού Ελευσινίου γένους των Κροκωνιδών έδεναν ταινίες στο πόδι και στο βραχίονα κάθε μύστη, σημείο εξαγνισμού και προστασίας από τα κακά πνεύματα. Αυτό επιβίωσε μέχρι σήμερα στο «Μάρτη» που δένουμε στον καρπό για να μη μας κάψει ο ήλιος.
Όταν η πομπή έφτανε στην Ελευσίνα τα ιερά παραδίδονταν στο Τελεστήριο και οι μύστες καθαρίζονταν με νερό από το Καλλίχορο φρέαρ και πήγαιναν να διανυκτερεύσουν στο Τελεστήριο όπου θα γινόταν η μύηση.
Αυτό το Τελεστήριο του οποίου σώζονται τα ερείπια έγινε στα χρόνια του Περικλή από τους αρχιτέκτονες Ικτίνο, Κοροίβο, Θεαγένη και Ξενοκλέα. Οι ανασκαφές όμως έφεραν στο φως και λείψανα παλιότερων τελεστηρίων που υπήρχαν στη θέση αυτή και των οποίων η κατασκευή ανάγεται στην εποχή του Πεισιστράτου, στην εποχή του Σόλωνα, ενώ άλλο ανήκει στον 9ο π.Χ αιώνα και άλλο στη μυκηναϊκή εποχή.
Τις δυο τελευταίες νύχτες της γιορτής, την 21η και την 22η του Βοηδρομιώνα, γινόταν μέσα στο Τελεστήριο το σπουδαιότερο μέρος της γιορτής, οι μυστικές τελετές για τις οποίες δεν ξέρουμε σχεδόν τίποτα λόγω του όρκου σιωπής που έδιναν οι μύστες. Γενικά ξέρουμε ότι γίνονταν κάποιες πράξεις, τα δρώμενα, λέγονταν μυστικές φράσεις, τα λεγόμενα, και έδειχναν τα ιερά, τα δεικνύμενα.
Τη δέκατη μέρα οι μύστες έπιναν τον κυκεώνα σε ανάμνηση του γεγονότος της εννιαήμερης περιπλάνησης της Δήμητρας. Επρόκειτο για ένα παχύρρευστο ποτό κυρίως από νερό και αλεύρι, στο οποίο πρόσθεταν ένα είδος άγριας μέντας.
Στα Ελευσίνια είχαν μυηθεί μεταξύ άλλων ο Πλάτων, ο Αριστοτέλης, ο Πλούταρχος, ο Ξενοφών, ο Αριστοφάνης, ο Πυθαγόρας, ο Μάρκος Αυρήλιος, ο Αδριανός, ο Ιουλιανός ο Παραβάτης.
Σήμερα η Ελευσίνα αργοπεθαίνει στο βωμό της ανάπτυξης, το φλισκούνι και η άγρια μέντα μαράθηκαν και η Περσεφόνη κοιμάται στην αγκαλιά της γης δεμένη με ισχυρά ξόρκια σ’ έναν ατέλειωτο ύπνο που μοιάζει με θάνατο. Δε ζει πια εναλλάξ στον Άδη και τη Γη. Δεν ανεβαίνει για να συναντήσει τη Δήμητρα. Η άνοιξη έχει χάσει κάτι απ’ την παλιά της αίγλη και φωτεινότητα. Ο καθρέφτης θάμπωσε, οι μορφές που ξεπηδούν από την υψικάμινο εκτελούν το δαιμονικό χορό τους ανάμεσα στα σιδερικά και τα ελάσματα των ναυπηγείων.
Στην περιοχή υπάρχουν – σύμφωνα με άρθρο (με ημερομηνία 3-9-2003) του Ιωάννη Μ. Βαρβιτσιώτη, Ευρωβουλευτή, Προέδρου του Ινστιτούτου Δημοκρατίας «Κωνσταντίνος Καραμανλής» - 2 διυλιστήρια, 2 χαλυβουργεία με υψικαμίνους, 2 εργοστάσια τσιμέντου, 2 ναυπηγεία και 1 βιομηχανία πυρομαχικών. Στο ίδιο άρθρο ο κ. Βαρβιτσιώτης αναφέρει: «Παράλληλα, ολοένα και περισσότερες εταιρείες αποθήκευσης και μεταφορών μετακομίζουν στην περιοχή αυξάνοντας ραγδαία τόσο την ίδια την κυκλοφορία των οχημάτων όσο και το ποσοστό της ατμοσφαιρικής ρύπανσης που προκαλείται απο τους ρύπους των τροχοφόρων. Σημειωτέον, πως περισσότερες απο τις μισές βιομηχανικές μονάδες που λειτουργούν εκεί είναι εκτός των ορίων της βιομηχανικής περιοχής, όπως αυτήν την ορίζει η νομοθεσία». Και το άρθρο καταλήγει: «Με πράξεις της η πολιτεία ενεργεί σε βάρος του αρχαιολογικού χώρου της Ελευσίνας. Συγκεκριμένα, σε ένα τελείως άσχετο νομοσχέδιο για την τουριστική εκπαίδευση (ν. 3105 ΦΕΚ, τεύχος Α, αρ. φύλλου 29, 10 Φεβρουαρίου 2003) περιελήφθη διάταξη (άρθρο 41, παρ. 6) με την οποία επιτρέπεται η ανέγερση οχλουσών και μη βιομηχανικών εγκαταστάσεων σε επαφή με τον αρχαιολογικό χώρο!!!»